Jezus, het kruis, en het hoe van de verlossing…

Bijna pasen, en dat is de tijd dat wij Christenen nadenken over de dood van Jezus.

Dat het leven, de dood én de opstanding van Christus van groot belang zijn is heel duidelijk, maar het hoe daarvan is een andere kwestie. Té dikwijls wordt het allemaal door evangelischen heel erg verengt, tot een ‘Jezus kwam om te sterven voor ons.’ Punt. Maar waarom we dan vier evangeliën hebben die vertellen over de woorden en daden van Jezus, en waarom Jezus dan uit de dood opgestaan is is mij een vraag…

Er zijn in de loop der tijden verschillende theoriën geweest over hoe Jezus ons gered heeft. Ik denk dat het in de eerste plaats belangrijk is om te weten dat dat zo is, en misschien ons ook eens de vraag te stellen waarvan (is het wel alleen maar de ‘hel’ -hoe die ook ingeuld word?- na dit leven?) En al die verhalen over het hoe zijn eigenlijk maar metaforen, beelden. Het is waarschijnlijk iets wat we toch niet zullen snappen, maar zeker modernistische westerse mensen willen alles snappen, en dan moeten ze maar overal theoriën op plakken.

Waarschijnlijk zijn het allemaal invalshoeken die mekaar aanvullen. Het is zeker niet zo dat één uitleg bijbels zou zijn en de andere niet, elke theorie is wel met bijbelverzen te bewijzen. In het boek hebreëen wordt de joodse metafoor gebruikt waarin Jezus zowel het perfect offer als de perfect hogepriester is. De taal van losprijs komt uit het evangelie van marcus, waarbij de losprijs in de eerste plaats loskopen uit slavernij is. De eerste brief van Petrus ziet Jezus’ lijden als een voorbeeld om na te volgen. En Paulus spreekt over Jezus de overwinnaar die de machten en overheden overwonnen heeft. Enzoverder…

Een eerste beeld waar ik zelf aan zou denken is dat van Jezus’ woorden zelf: “De Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en Zijn leven te geven als losprijs voor velen.” Het idee van Jezus als losprijs om de mens los te kopen uit de handen van Satan was heel belangrijk de eerste 1000 jaar. Een variant daarop is de Christus Victor theorie, met nadruk op Christus als overwinnaar. Jezus, de vleesgeworden God, is mens geworden en heeft zichzelf vrijwillig gegeven in handen van het kwaad, maar dat dat kon hem niet overwinnen en heeft zo alle kwade machten overwonnen en de mensen zo uit hun slavernij van zonde en het kwaad gered. Dat beeld zien we heel duidelijk in ‘de leeuw en het betoverde land achter de kleerkast’: Aslan (Jezus) neemt de plaats in van Edmond (de zondaar), op wie de witte heks(het kwaad) recht heeft. Maar omdat Aslan onschuldig is en zich vrijwillig geeft, kan het kwaad en de dood hem niet overwinnen, en uiteindelijk delft de witte heks het onderspit en is Edmund gered…

De echte strafvervangingstheorie zoals we die in evangelische middens kennen (‘penal substitution’) komt eigenlijk pas de 16e eeuwse reformatie, maar is een verderbouwen op de ideëen van Anselmus (11e eeuw): De schuld van de zonde was zo groot dat de mens die niet kon betalen, en alleen God zelf, mensgeworden als Christus, kon dat doen. Dus Hij onderging de straf die wij verdienen in one plaats.

Verder is er nog de ‘moral influence’ theorie, (geen idee wat de nederlandse term is), een reactie op Anselmus uit ongeveer dezelfde tijd, die in het kort stelt dat de zelfopoffering van Jezus voor ons ons een zo sterke daad van Liefde van God is dat ze ons zou moeten bewegen tot bekering en geloof. Of in een iets andere versie zelfs een voorbeeld voor ons, dat we onszelf moeten leren geven en moeten delen in het lijden van Jezus (wat bijbels is!) De zelfopoffering van Jezus heeft dus niet alleen iets tot stand gebracht in het jaar 33 in de hemelse gewesten, maar moet iets worden dat ons inspireert en waarnaar we gaan leven. Daar kan ik me ook wel in vinden, en ik geloof niet dat we dat zomaar onder de mat mogen vegen…

de eerder besproken strafvervangings-theorie is heel belangrijk voor veel evangelische en gereformeerde Christenen, die alles wat maar een beetje daarvan afwijkt als ketters bestempelen soms zelfs. Iets wat spijtig is, er zijn meer invalshoeken en die hoeven mekaar niet tegen te spreken. Dat het historisch gezien een redelijk late uitvinding is, en niet de belangrijkste wordt hierbij ook totaal genegeerd. Er moet trouwens ook nog opgemerkt worden dat deze theoriën uit de westerse kerk komen, en dat de oosters-orthodoxe kerken bijoorbeeld het nog anders zouden uitleggen. Dus er zijn gewoon veel theoriën. En een theorie is maar een manier van mensen om iets uit te leggen. Geen absolute waarheid, maar een manier om iets uit te leggen dat in dit geval gewoon een mysterie is. Maar is geloof niet altijd een beetje mysterie?

De conclusie blijft: als Christen geloof ik dat Jezus Christus redding heeft gebracht, dat God mens geworden is en in ons lijden gedeeld heeft. Dat zijn kruisdood niet alleen een in onze plaats sterven was maar ook een vorm van ‘revolutionaire onderwerping’ was. (over die term moet ik ook nog eens schrijven) En dat de dood hem niet kon overwinnen en dat Hij uiteindelijk het kwaad en de dood overwonnen heeft als Christus victor. Verder zijn de verschillende metaforen uit de bijbel interessant, maar misschien niet allemaal even relevant in ons hedendaags paradigma…

Maar Jezus kwam om meer dingen te doen dan te sterven, en Hij is opgestaan! Misschien is het tijd om wat meer aan de opstanding en het leven te denken! En daarin te leven!

zegen aan ieder!

shalom

Bram