Mensen houden van een simpele begrijpelijke wereld, en hebben daarom de neiging om de wereld in eenvoudige categorieën te verdelen, liefst dan ook nog onproductief polariserend in maar twee zwart-wit categoriëen blijkbaar. Dat de werkelijkheid daarmee geweld aangedaan wordt, en dat je op die manier een heel geforceerd wereldbeeld opbouwt blijkt daarbij blijkbaar niet op te vallen of geen probleem te zijn.
De Engelstalige dichotomie bijvoorbeeld tussen ‘liberal’ en ‘conservative’ heeft voor mij weinig nut, integendeel. Ten eerste wordt ze dikwijls gebruikt als een vals dillema: er zijn veel meer mogelijkheden dan deze twee, en alles zwartwit in twee hokjes proppen is als de kleurrijke werkelijkheid op een kleuren-TV proberen te vangen: gevaarlijk reductionistisch… Op zich is er een heel spectrum in meerdere dimensies… Een wereldbeeld dat strak aan één van deze twee kanten zit zal heel zeker een vals ‘wij-tegen-zij’ gevoel geven zonder begrip voor de ander…
Bovendien zijn de gegeven woorden helemaal geen echte tegengestelden van elkaar: ‘liberal’ heeft uiteindelijk maar te maken met een denkstroming die zijn wortels heeft in het moderne denken, en ‘conservative’ is een appellering aan de traditie die behouden moet worden. Wat ironisch gezien in Amerikaanse context een soort van ouderwets modernistisch liberalisme is, om maar aan te tonen hoe bizar we eigenlijk bezig zijn als mensen soms… Maar wat conservatief is zal enorm verschillen alnaargelang de context en respetcievelijke traditie dus: voor een Vlaming zal conservatief iets anders zijn dan voor een Amerikaan, of een Japanner, of een Inuit, of een Piraha…
‘Liberaal’ is trouwens ook niet helemaal hetzelfde als ‘progressief’, wat het meer logische tegengestelde is van ‘conservatief’ dat evengoed gebruikt wordt. Maar dat woord is evengoed problematisch, omdat het evengoed gepositioneerd is tegenover een gegeven traditie, die al naar gelang de context geheel verschillend zal zijn. Geen enkele denkrichting zal ooit trouwens ooit helemaal progressief zijn of conservatief, maar het ene willen behouden (op verschillende mogelijke manieren die mekaar uitsluiten) en dus ‘conservatief’ zijn op dat vlak, en het andere willen veranderen (ook week op heel uiteenlopende manieren) en dus zogezegd ‘progressief’ zijn hier.
(Links er recht zijn gelijklopend onbehulpzame termen trouwens, maar laten we het daar even niet over hebben…)
Maar er is meer, en dat hebben wij als kinderen van de moderniteit niet door, omdat het een manier van denken is die ons omgeeft als het water de vis. De connotatie is voor veel mensen dat ‘vooruitgang’ iets ontegensprekelijk positiefs is. Dat is een puur modern idee, dat bij mensen van andere tijden of culturen helemaal niet aanwezig hoeft te zijn*, en dat ikzelf ook volledig in twijfel durf te trekken en de vuilbak in kieperen. En daarvoor hoef je niet naar de eerder genoemde Piraha te gaan, in de middeleeuwen bijvoorbeeld was er hier ook het tegenovergestelde idee, dat wat ouder was beter zou zijn dan wat nieuwer is. Het woord ‘primitief’ bijvoorbeeld had in oudere tijden geen negatieve blijklank (eerder het tegenovergestelde, de ‘primitieve’ kerk werd geacht zuiverder te zijn dan de latere kerk bijvoorbeeld), in Beowulf komt het idee voor dat een oud zwaard waarschijnlijk beter is dan een nieuw.
(Misschien dat er mensen aan de conservatieve kant zijn die ‘terug naar toen’ als het ideaal zien. Dat is natuurlijk even contraproductief en zinloos)
Vooruitgaan in tijd betekent gewoon verandering en evolutie, en dat is neutraal. Of beter, die verandering kan zowel positief als negatief zijn. Het gebruik van het woord ‘progressief’ als ‘het wordt beter’ vind ik daarom problematisch. Het doet me denken aan het naief modern vooruitgangsoptimisme van de verlichting. Dit moderne vooruitgangsdenken heeft trouwens ironische gezien zijn theologische wortels in het Joods-christelijk eschatologisch denken, dat zeer sterk teleologisch van aard is… Alleen is het ergens in de loop van de evolutie van het Westerse moderne denken (tussen Hegel en Marx?) van zijn religieuze roots ontdaan. Maar dat neemt niet weg dat dit soort van vooruitgangsdenken niet anders dan teleologisch (naar een doel toewerkend) gezien kan worden.
Laten we dus stoppen met deze polarisatie, please. We maken het moeilijk om echt de dingen achter te laten die we achter moeten laten en tegelijkertijd terug te gaan naar de juiste weg waar we ooit verkeerd gegaan zijn anderzijds als we blijven in twee kanten denken.
Nu, als we kijken of de woorden op mezelf van toepassing zijn kan ik elke keer ja en nee zeggen. Ik ben een door modernisme beinvloedde Westerling, dus ik zal zeker een aantal liberale denkbeelden hebben. Uitgesproken theologisch liberalisme kan ik niks mee, maar waarschijnlijk zal ik zoals alle moderne gelovigen (ook de heel conservatieve) invloeden hebben van liberalisme -positief of negatief- die ik niet zie zelf… Conservatief als behoudingsgezind tegenover mijn traditie ben ik in ruime zin zeker, tegenover de grote Christelijke traditie, maar niet tegenover een specifieke traditie. Progressief in de zin dat bepaalde dingen moeten veranderen, maar juist daarin vind ik de termen helemaal zinloos: bescherming van het millieu en de hele schepping vind ik bijvoorbeeld belangrijk, en als er enige logica in de wereld zou zijn zou dat een ‘conservatief’ idee zijn (hoe behoudensgezind kan je zijn?) maar nee, het schijnt progressief te zijn… (En dat terwijl ik het grotendeels meegekregen heb van mijn leraars katholieke godsdienst in de lagere en middelbare school…)
peace
Bram
'blog van Brambonius' 