Het grote on-nut van woorden ‘conservatief’, ‘liberaal’ en ‘progressief’

 

Mensen houden van een simpele begrijpelijke wereld, en hebben daarom de neiging om de wereld in eenvoudige categorieën te verdelen, liefst dan ook nog onproductief polariserend in maar twee zwart-wit categoriëen blijkbaar. Dat de werkelijkheid daarmee geweld aangedaan wordt, en dat je op die manier een heel geforceerd wereldbeeld opbouwt blijkt daarbij blijkbaar niet op te vallen of geen probleem te zijn.

De Engelstalige dichotomie bijvoorbeeld tussen ‘liberal’ en ‘conservative’ heeft voor mij weinig nut, integendeel. Ten eerste wordt ze dikwijls gebruikt als een vals dillema: er zijn veel meer mogelijkheden dan deze twee, en alles zwartwit in twee hokjes proppen is als de kleurrijke werkelijkheid op een kleuren-TV proberen te vangen: gevaarlijk reductionistisch… Op zich is er een heel spectrum in meerdere dimensies… Een wereldbeeld dat strak aan één van deze twee kanten zit zal heel zeker een vals ‘wij-tegen-zij’ gevoel geven zonder begrip voor de ander…

Bovendien zijn de gegeven woorden helemaal geen echte tegengestelden van elkaar: ‘liberal’ heeft uiteindelijk maar te maken met een denkstroming die zijn wortels heeft in het moderne denken, en ‘conservative’ is een appellering aan de traditie die behouden moet worden. Wat ironisch gezien in Amerikaanse context een soort van ouderwets modernistisch liberalisme is, om maar aan te tonen hoe bizar we eigenlijk bezig zijn als mensen soms… Maar wat conservatief is zal enorm verschillen alnaargelang de context en respetcievelijke traditie dus: voor een Vlaming zal conservatief iets anders zijn dan voor een Amerikaan, of een Japanner, of een Inuit, of een Piraha…

‘Liberaal’ is trouwens ook niet helemaal hetzelfde als ‘progressief’, wat het meer logische tegengestelde is van ‘conservatief’ dat evengoed gebruikt wordt. Maar dat woord is evengoed problematisch, omdat het evengoed gepositioneerd is tegenover een gegeven traditie, die al naar gelang de context geheel verschillend zal zijn. Geen enkele denkrichting zal ooit trouwens ooit helemaal progressief zijn of conservatief, maar het ene willen behouden (op verschillende mogelijke manieren die mekaar uitsluiten) en dus ‘conservatief’ zijn op dat vlak, en het andere willen veranderen (ook week op heel uiteenlopende manieren) en dus zogezegd ‘progressief’ zijn hier.

(Links er recht zijn gelijklopend onbehulpzame termen trouwens, maar laten we het daar even niet over hebben…)

Maar er is meer, en dat hebben wij als kinderen van de moderniteit niet door, omdat het een manier van denken is die ons omgeeft als het water de vis. De connotatie is voor veel mensen dat ‘vooruitgang’ iets ontegensprekelijk positiefs is. Dat is een puur modern idee, dat bij mensen van andere tijden of culturen helemaal niet aanwezig hoeft te zijn*, en dat ikzelf ook volledig in twijfel durf te trekken en de vuilbak in kieperen. En daarvoor hoef je niet naar de eerder genoemde Piraha te gaan, in de middeleeuwen bijvoorbeeld was er hier ook het tegenovergestelde idee, dat wat ouder was beter zou zijn dan wat nieuwer is. Het woord ‘primitief’ bijvoorbeeld had in oudere tijden geen negatieve blijklank (eerder het tegenovergestelde, de ‘primitieve’ kerk werd geacht zuiverder te zijn dan de latere kerk bijvoorbeeld), in Beowulf komt het idee voor dat een oud zwaard waarschijnlijk beter is dan een nieuw.

(Misschien dat er mensen aan de conservatieve kant zijn die ‘terug naar toen’ als het ideaal zien. Dat is natuurlijk even contraproductief en zinloos)

Vooruitgaan in tijd betekent gewoon verandering en evolutie, en dat is neutraal. Of beter, die verandering kan zowel positief als negatief zijn. Het gebruik van het woord ‘progressief’ als ‘het wordt beter’ vind ik daarom problematisch. Het doet me denken aan het naief modern vooruitgangsoptimisme van de verlichting. Dit moderne vooruitgangsdenken heeft trouwens ironische gezien zijn theologische wortels in het Joods-christelijk eschatologisch denken, dat zeer sterk teleologisch van aard is… Alleen is het ergens in de loop van de evolutie van het Westerse moderne denken (tussen Hegel en Marx?) van zijn religieuze roots ontdaan. Maar dat neemt niet weg dat dit soort van vooruitgangsdenken niet anders dan teleologisch (naar een doel toewerkend) gezien kan worden.

Laten we dus stoppen met deze polarisatie, please. We maken het moeilijk om echt de dingen achter te laten die we achter moeten laten en tegelijkertijd terug te gaan naar de juiste weg waar we ooit verkeerd gegaan zijn anderzijds als we blijven in twee kanten denken.

Nu, als we kijken of de woorden op mezelf van toepassing zijn kan ik elke keer ja en nee zeggen. Ik ben een door modernisme beinvloedde Westerling, dus ik zal zeker een aantal liberale denkbeelden hebben. Uitgesproken theologisch liberalisme kan ik niks mee, maar waarschijnlijk zal ik zoals alle moderne gelovigen (ook de heel conservatieve) invloeden hebben van liberalisme -positief of negatief- die ik niet zie zelf… Conservatief als behoudingsgezind tegenover mijn traditie ben ik in ruime zin zeker, tegenover de grote Christelijke traditie, maar niet tegenover een specifieke traditie. Progressief in de zin dat bepaalde dingen moeten veranderen, maar juist daarin vind ik de termen helemaal zinloos: bescherming van het millieu en de hele schepping vind ik bijvoorbeeld belangrijk, en als er enige logica in de wereld zou zijn zou dat een ‘conservatief’ idee zijn (hoe behoudensgezind kan je zijn?) maar nee, het schijnt progressief te zijn… (En dat terwijl ik het grotendeels meegekregen heb van mijn leraars katholieke godsdienst in de lagere en middelbare school…)

peace

Bram

atheisme, kolonialisme, en meer Socrates please

Atheïsme kan heel dogmatisch zijn, maar hoeft geen dogma te zijn, als het afwezigheid van geloof in God is. Een atheïsme dat bestaat uit een heel sterk geloof dat er geen God is is iets helemaal anders, en wel een geloof. Niet zoals religieus geloof normaal is, behalve als het modernistisch uitgehold is, maar wel een geloof in een intellectuele propositie. Probleem is dat alleen atheïsten van het tweede soort meestal de nood zien om hun visie te verdedigen. En dan krijg je soms een dogmatisch fundamentalisme, dat soms hopeloos chauvinistisch is (alle mensen die geloven zijn dommer dan atheïsten) en dat op die manier als je echt de consequentie zou nemen redelijk intellectueel koloniaal is (wij westerlingen zijn veel slimmer met onze wetenschap en moeten die arme mensen leren) en de potentie in zich heeft van iets heel gevaarlijks…Dat kolonialisme is natuurlijk pure nonsens, we kunnen zelfs van de meest primitieve volkeren een hoop leren dat wijzelf vergeten zijn of misschien nooit geweten hebben. En we zullen de wereld nooit volledig begrijpen. Zelfs al kunnen we een beschrijving maken in een abstract systeem (wetenschap) die goed genoeg is om zelfs de wereld te manipuleren op alle technische manieren, dan hebben we nog niet door hoe de wereld echt is… We hebben alleen in onze begrippen een werkbaar model gemaakt, maar zoals mijn leraar fysica indertijd zei bij het atoommodel van Bohr, elk model is een benadering.

Op zich is elk aannemen van informatie een vorm van geloven. Datgene wat we hadden moeten leren van de verlichting was het socratische alles in vraag stellen, maar in de plaats daarvan hebben we een nieuw systeem opgebouwd, een nieuwe traditie en een onfeilbare ‘magister dixit’ in ‘de wetenschap’ gevonden…

westers verlicht vooruitgangsdenken als apocalyps…

Soms verbaas ik er mij over dat er nog steeds mensen zijn die denken in een vooruitgangsgeloof  dat ons als ‘verlichte Westerse mens’ dankzij onze wetenschap en techniek doet uitsteken boven alle andere volkeren uit andere plaatsen en tijden, die toch maar een bende barbaarse dommeriken zijn… Nu hoop ik dat deze manier van voorstellen een parodie is, en dat niemand zo denkt, en ik gewoon een veel genuanceerder wereldbeeld niet begrijp. Maar ik kan gewoon niets met dat westers vooruitgangsgeloof, en zeker na de holocaust en Nagasiki en Hirosjima zou iedereen moeten doorhebben dat de ‘rationele mens’ geen haar beter is dan eender wie, alleen gevaarlijker omdat hij geavanceerdere middelen tot zijn beschikking heeft….

Westers verlichtingdenken is even (in)significant als oud-azteeks denken of confucianisme of eender welke andere systeem van denken. Het is niet meer waard dan eender welk ander denkstelsel en kan zich nergens rechtmatig boven stellen. Wat een belachelijk intellectueel-koloniaal idee, wat een hubris zou het zijn om te denken dat wij het beter weten dan alle andere volkeren uit de geschiedenis, en dat wij het recht zouden hebben om neer te kijken op andere volkeren. Hoe kortzichtig kunnen we zijn?

Integendeel. Zelfs van het zogezegd meest ‘achterlijke’ volk zullen wij evenveel kunnen leren als zij van ons kunnen leren. Wij mogen dan met onze westerse wetenschap de materiele dimensie van de wereld in kaart gebracht hebben en kunnen manipuleren zoals niemand anders; oa om belachelijke dingen te maken als atoombommen en andere massavernietigingswapens, die tonen dat wij eigenlijk misschien nog wel de achterlijkste van allemaal zijn, en dat als we meer kennis hebben we daarom nog geen greintje verantwoordelijkheidszin hebben. De laatste 5 eeuwen van wetenschappelijke en technische groei in de westerse wereld zijn niet toevallig de eeuwen waarin we als westerse mens een hoop inheemse culturen hebben vernietigd, en meer andere species dan er uitgestorven zijn sinds de krijt-tertiair grens. Wat een achterlijk dom zelfdestructief wezen is de ‘verlichte’ westerse mens toch… Ja we bereiken de maan, maar dat betekent alleen dat we niet alleen de aarde, maar ook de ruimte rond onze planeet vullen met rommel en afval… Ideëen over hoe het universum opgebouwd is zijn interessant, maar hoe we met het universum omgaan is veel belangrijker. Mensen zijn barbaars niet omdat ze een verkeerde kosmologie hebben, maar omdat ze hunzelf, hun medemens en de planeet kapotmaken. En dan zijn we als westerlingen evengoed finaal gebuisd, en veel effectiever in ons barbarisme dan de primitieven ooit konden zijn. Dat soort vooruitgang in een ei noemen ze rot (op prins Caspian te citeren), maakt niet uit of ons beeld van de kosmos nu accurater is dan dat waarbij de reus atlas de aarde draagt!

Je kan ook niet ‘westersen’ tegenover ‘barbaren’ stellen. Er is een enorme verscheidenheid aan andere niet-westerse en vroegere culturen, en van de meeste kunnen we ergens wel iets leren op één of ander vlak. Natuurlijk zijn er moordzuchtige volkeren geweest, maar evengoed vredelievende, die op hun manier een evenwicht zochten om samen te leven met de rest van de schepping. wie weet wat we hadden kunnen leren van die voor jouw waarschijnlijk ‘achterlijke’ indianen die in naam van de economie met griepdekens zijn uitgemoord om het regenwoud te kunnen platgooien voor wat er daar onder de grond zat…

Behalve ‘objectieve kennis’ in wetenschappelijke vorm zijn er nog andere vormen van waarheid die dieper gaan, en bestaat er ook wijsheid om iets met die kennis te doen. Economische keuzes en politieke systemen zijn evengoed deel van onze manier van denken. Als we echt het barbarenstadium voorbij waren zou consumptie-economie nooit belangrijker zijn dan menselijkheid, en de mogelijkheid om een wapen te bouwen geen imperatief zijn om dat ook te doen.

Ik weet dat we moeten veranderen, onze westerse beschaving met zijn welvaart is in feite  een zelfmoordmachine die roofbouw pleegt op de rest van de planeet, inclusief onze broers en zussen die de pech hebben in het verkeerde deel van de wereld geboren te zijn. Ik ben me ervan bewust dat ik zelf ook meer keuzes moet maken om anders te gaan leven en daar niet mee mee te doen, en nog op zoek naar het hoe.

Ik weet het allemaal niet… Ik zou iets positiever willen zijn dan Johan ter Beek die op het flevo-festival de goedgelovig.nl liveshow bestookte met gedachten over het einde van de wereld. Maar eerlijk gezegd zie ik het niet. Ik zie geen heil, en geen duurzaamheid in de wereld zoals we die nu kennen. De evenwichten die we verstoord hebben in de natuur zullen nog erger worden, wat meer rampen geeft. De fossiele brandstoffen geraken op, en ik hoop dat we op tijd hernieuwbare bronnen vinden.

Maar een ‘constante groei’ zoals de meeste economische theoriën proclameren zal er niet zijn. We kunnen misschien de schade inperken, maar we geraken over ons hoogtepunt heen als mensheid… En de verliezen zijn nu al groot.

Moge God ons bijstaan.

Bram

De rede vanuit ‘indigenistisch’ oogpunt

Het volgende stukje, dat ik vertaald heb voor iets dat ik momenteel aan het schrijven ben, komt uit een interessante paper: Ward Churchill: false Promises: An Indigenist Examination of Marxist Theory and Practice; interessant toch voor zij die geinteresseerd zijn op een kritiek van het marxisme vanuit een native american (wij zouden indiaans zeggen, we hebben geen woorden in onze taal om te conformeren aan de Amerikaanse politieke correctheid.) Misschien iets voor kameraad Y en zijn project spartacus? Maar het was niet het marxisme waarom ik dit stuk vertaald heb, maar vanwege de niet-westerse en niet-moderne kijk op de rede die erin naar voren komt.

“Het culminatiepunt van de Europese traditie is geconcentreerd op de rationaliteit, het ingeboren kenmerk van het menselijke geest, dat de mensheid de capaciteit verleent om de orde en de samenstelling van het heelal te verstoren. Rationaliteit wordt door hen die deze Europese overtuiging hebben als de belangrijkste (” superieure”) relatie van allemaal gehouden; de mens als het wezen dat ze bezit, wordt zo ipso facto als het superieure wezen van het heelal gezien; het uiten van fysieke of mentale rationaliteit wordt daarom beschouwd als hoofdkenmerk van deugd.

Binnen inheemse tradities wordt de rationaliteit dikwijls meer bekeken als een soort van “cures”, een facet van menselijkheid dat constant moet worden in toom gehouden en gecontroleerd juist om niet die verstoring te krijgen. De tegenstelling van deze gezichtspunten had niet meer uitgesproken kunnen zijn. Dit niet om te zeggen dat inheemse culturen op één of andere manier “irrationeel” zijn samengesteld (om een stokpaardje te lenen dat academici naar het hoofd slingeren eivan diegenen die tegen deze eurocentrische dictatuur ingaan) Eerder is het aan de waarnemer om uit te maken dat zij (…) sinds lang functionele en functionerende methoden hebben ontwikkeld om de eigen rationaliteit binnen de rest van de natuurlijke orde ingeschakeld te houden, en dit is naar mijn mening de meest rationele oefening van allemaal.”

Onze Westerse onbalans op vlak van de rede heeft ons inderdaad in staat gesteld om onze rol als superieur wezen een boost te geven, maar is het niet zo dat we daarmee als westerse mens de afgelopen paar honderd jaar de planeet onherroepelijke schade toegebracht hebben, ontelbare soorten uitemoord, en schade toegebracht hebben aan vele culturen en tradities? Ik weet dat het Christendom zich evengoed bezondigt heeft aan het ongebreidelde kolonialisme dat door dat superioriteitsdenken werd aangewakkerd, en dat is een grove fout geweest waar we ons van moeten bekeren. Hoeveel hadden we niet kunnen leren van andere volkeren als we niet geprobeerd hadden om een ‘christelijke’ cultuur met grieks-romeinse wortels op te dringen in de naam van het brengen van Christus?

De rede alleen is niet genoeg. De rede is trouwens ook niet iets dat los bestaat als entiteit, maar wordt gevormd door onze opvoeding en traditie…

Rede en gevoel, traditie en kritisch verstand, geloof en hoop, allen moeten in balans zijn

shalom

Bram

teleurgesteld in Etienne Vermeersch…

Na het lezen van dit epistel van de toch wel hoog aangeschreven en als kundig geachte Etienne Vermeersch was ik toch wel redelijk verbaasd moet ik zeggen. Ik had echt wel meer van iemand als hem verwacht moet ik eerlijk toegeven…

Om eerst te verwijzen naar de waarde van de ‘historische waarheid’ en dan af te komen met een mooi staaltje van bijgekleurd geschiedenis vervalsen had ik mij echt niet verwacht… Ik weet dat zoiets populistisch goed scoort natuurlijk, maar zoiets van een serieuze academicus? Natuurlijk, iedereen kijkt met een gekleurde bril naar de wereld, en naar de geschiedenis. Een objectieve kijk bestaat gewoon niet, dat weet ik ook wel. Maar de ideologische bril van de heer vermeersch is wel heel gekleurd en neigt tot vervormen en uitfilteren van hele dimensies…

Het hele idee bijvoorbeeld dat de wetenschap onstaan is als een zich afzetten tegen het christendom is niet meer dan een populair ‘broodje aap’ verhaal dat waarschijnlijk wel leuk is om christendom te gaan bashen. Maar niet alleen de vroegere wetenschappers maar ook veel verlichtingsfilosofen waren overtuigde christenen. Newton bijvoorbeeld heeft meer over theologie (en alchemie) geschreven dan over natuurkunde, maar die dingen interesseren gewoon niemand nog…

(grappig trouwens dat ook ‘bijgeloof’ -zoals dat nu zou noemen- als bijvoorbeeld alchemie mee gegroeid is met de wetenschap. En niet alleen alchemie: een technisch genie als Edison zocht nog naar een machine om met geesten te communiceren bijvoorbeeld… Die dingen worden ook netjes weggelaten in de geschiedenis van de triomf van de wetenschap)

Na de franse revolutie (en dan heel lang nog, tot ongeveer de 20ste eeuw, vooral in frankrijk in Frankrijk) is een bepaalde vorm van wetenschap en filosofie zich gaan afzetten tegen het Christendom, maar in beginsel is de westerse wetenschap in een Christelijk klimaat ontstaan, en werd wetenschap van oudsher door minniken beoefend. Op zich is ook het atheisme zoals wij dat kennen ontstaan als een ‘ketterij’ van het Christendom. Al is het zo dat ook veel van de figuren die nu geciteerd worden omdat ze zich afzetten tegen de kerk niet tegen het geloof waren, maar het juist wilden hervormen.

Het hele probleem met Gallilei bijvoorbeeld, was ook niet in de eerste plaats een strijd tussen ‘geloof en wetenschap’, maar tussen twee soorten van wetenschap. De kerk hield zich aan de van de grieken geërfde aristotelische wetenschap (trouwens ook het ptolemaisch geocentrisch wereldbeeld kwam van de oude grieken), terwijl Gallilei zelf op onderzoek ging en met een instrument de kosmos doorgrondde. Volgens de aristotelische wetenschap met zijn inducieve methose en deductie-logica was het niet juist om experimenten als basis te gebruiken, en waarnemingen door instrumenten werden helemaal gewantrouwd. Het hele conflict was dus vooral teken van een scharnierperiode waarin de klassieke theoretische wetenschap werd verdrongen door de experimentele wetenschap zoals we die kennen…

(Het verhaal dat in de middeleeuwen werd geloofd dat de aarde plat was is trouwens ook zo’n ‘broodje aap’-verhaal, dat stamt uit de tijd van de renaissance toen men zich tegen de middeleeuwen afzette, en dat nog steeds onkritisch door sommigen overgenomen wordt. Het geocentrisch wereldbeeld van Ptolemaus ging uit van een bolvormige aarde, en er zijn maar een paar aanwijzingen bij enkele  vroegde kerkvaders die op een geloof in een platte aarde kunnen wijzen, maar het merendeel van de europeanen sinds het begin van het Christendom geloofde in een ronde aarde)

Trouwens, dat het kapitalisme niets te maken zou hebben met de protestantse arbeidsethiek, stammende uit het calvinistische denken is ook het eerste wat ik hoor. (Ik ben geen fan van één van de 3, maar ere wie ere toekomt… Ik geloof zelf dat kapitalisme en de leringen van Christus serieus botsen)

En dat van die slaven is wel een heel flauw argument. Waarschijnlijk kunnen ze met hetzelfde argument binnen een paar 100 jaar de Christenen verwijten dat wij net zoals alle anderen meededen met het de oneerlijke noord-zuid verhoudingen, het vernietigen van het globale ecosysteem van de planeet, en de grootste uitservingsgolf sinds het Krijt-tertiar golf… Wat vrees ik wel zo is, en niet zo zou mogen zijn. Maar zo ongeveer alle culturen hadden indertijd slaven, niet in het minst de door Vermeersch aangehaalde Egyptenaren, Romeinen, en Grieken. En de vrouwonvriendelijkheid die het Christendom inderdaad redelijk vroeg heeft aangenomen kwam uit het romeinse denken… Je neemt niet zomaar zonder schade een rijk over. Al is het wel zo dat (via tussenweg van lijfeigenschap) de slavernij wel grotendeels verdwenen is hier onder invloed van de verschristelijkte cultuur.

Dat kolonisten Amerikanen in de expansie van de moderne tijd terug begonnen met slavernij is een terugval, en een zware smet op het Christendom; maar de abolitionisten die de slavernij terug hielpen afschaffen waren dan wel weer ‘terug-naar-de-bron’ Christelijk beinvloed.  en bovendien was het ook grotendeeks deel van de moderne ‘overwinning’, waarbij de hele aarde onderworpen werd.De tijd waarin wetenschap, techniek en ontdekkingen groeiden, zijn de tijd geweest waarin we de planeet zoals we die ontdekten, en onze broeders en zusters die we onderwierpen hebben voorzien van littekens en erger. Groei van wetenschap en techniek gaf ons wel de mogelijkheid om te ontdekken, te onderwerpen en uit te buiten, maar daarom geen wijsheid… De vermenging van ons westers superioriteitsdenken, kapitalisme en wetenschap en techniek is integendeel, met of zonder christendom, een recipe for disaster gebleken (tot en met de griep-dekens in het amazone-woud laat in de 20ste eeuw) waarvan de verwoestingen nog niet gedaan zijn…

Waar de ‘wetenschap’ waarden haalt is mij trouwens ook een raadsel. De wetenschap kan de wereld beschrijven, en manipuleren, maar waarden moeten toch ergens anders vandaan komen dan uit de wetenschap. Dus wat ook de invloed is van de wetenschap en techniek op onze cultuur (en op onze arme kreunende planeet, die sinds de explosie van wetenschap en techniek gehavender is dan ooit tevoren) waarden en normen komen ergens anders vandaan. Uit religie, of filosofie, of traditie, of uit onze intuitie en ons aanvoelen misschien, maar niet uit de wetenschap…

Logisch ook dat de ‘juiste’ waarden niet alleen bij Christenen voorkomen, en laten we er blij om zijn dat de mens een neiging heeft tot het ontdekken van die waarden, niet? Maar om te ontkennen dat het christendom hier zware invloed heeft gehad op die waarden is geschiedenisontkenning. (Ik ben heel kritisch tegenover de vermeninging van Christendom en een hele cultuur trouwens…)

Natuurlijk is er veel mis gebeurd met het christendom, toen het verwaterde en het romeinse rijk overnam. Niemand gaat de kruistochten, de heksenvervolging, etc ontkennen (al worden sommige dingen some wel opgeblazen) Maar die dingen zijn op geen enkele manier terug te voeren op christelijke waarden, noch op de woorden van Jezus in de evangeliën, noch op de katholieke volkswaarden van naastenliefde en ‘broederlijk delen’ die ikzelf heb meegekregen als kind in een katholieke school… (waar de waarden nog meer leefden dan het geloof zelf)

Nog een opmerking, misschien is het wel zo dat we, als we ons volgeling van Jezus willen kunnen noemen, terug moeten naar onze roots, dat we als Christenen terug moeten naar iets als een pacifistische gemeenschap die voor de armen zorgt (zoals Shane Claiborne doet bijvoorbeeld), dat we niet mee doen met de oorlogen, de uitbuiting, de vernietiging van de planeet, en de zinloze ratrace. Dat is voor mij ook een worstelen, maar ik vrees dat het niet anders is. En dat we daar niet goed in zijn geef ik toe. En ik sta zelf ook nergens daarin.

Er is dus nog veel werk aan de winkel…

God sta ons bij…

shalom

Bram

Humanisme I

Ik was een boek aan het lezen over humanisme (heel origineel ‘het humanisme’ genoemd, door Jaap Kruithof) en behalve dat het soms nogal droge stof is waren een aantal dingen markant genoeg om eens over na te denken. Ik vertrek hierbij nog niet eens per se van een Christelijk standpunt, maar bekijk het zelf sceptisch met kritische ogen als de ‘native’ postmodernist die ik ben.

Wat houdt het klassieke humanisme in? Over welk credo gaat het? Het hecht grote waarde aan de menselijke vermogens en vaardigheden. Sommigen stellen dat de homo sapiens het enige wezen op aarde is met een intrinsieke morele waarde. Hij staat in het centrum, is de maat der dingen. Anderen gaan minder ver en plaatsen hem bovenaan op de ladder van de waardevolle levende wezens. In beide gevallen wordt de superioriteit van de homo sapiens beklemtoond. Door die meerwaarde komt hem het recht op autonomie toe.

Ligt het aan mij, of is dit soort van denken een beetje voorbijgestreefd? Mij komt het een beetje naief en onrealistisch over, het klinkt mij eigenlijk als de mens die zichzelf bombardeert tot ‘maat der dingen’ en vanalle andere aanmatigingen, maar als ik kijk naar wat ‘de mens’ aanvangt met deze derde planeet van de zon, dan denk ik niet dat de mens echt capabel is om al deze dingen op zich te nemen.  Als grootste massa-uitsterving sinds de val der dinosaurussen denk ik niet dat wij echt een verantwoordelijke beheerder van deze planeet zijn, en als ik kijk naar de oorlogen die we voeren, en andere mistoestanden tussen mensen onderling van kerkelijk kindermisbruik tot  mensen die verhongeren terwijl wij teveel aan voedsel vernietigen vrees ik ervoor dat dit soort van credo’s alleen maar hubris zijn. De mens zoals hij nu bezig is zou beter niet als maat van eender wat genomen worden, Heaven forbid! with great power comes great responisbility,  om spiderman te citeren, maar die verantwoordelijkheid blijken we tot nu toe niet in staat te zijn om te nemen…

Een tweede gedachtensprong die bij mij weerstand oproept is het abstracte begrip ‘de mens’ dat nogal vreemd gebruikt wordt. Er bestaat niet zoiets als de mens, er bestaan alleen mensen, heel veel mensen, die allemaal verschillend zijn, intellectuelen, arbeiders, gelovigen, ongelovigen, etc… Maar om abstract van ‘de mens’ te spreken idealiseert de mens, op een onrealistische manier. Uiteindelijk komt het er in de praktijk op neer dat de macht vand e mens bestaat uit de macht van de ene mens over de andere, en dat de macht die de mens heeft in het ‘veroveren van de natuur’ neerkomt op macht van diegenen die de technologie hebben om de natuur te beheerden over de anderen.

Ten eerste is de mens in staat te ontdekken wat waar en niet waar is. Hij beschikt over het vermogen om die taak te vervullen: de rede. In de wereld van het onderzoek is de mens begiftigd met ‘Vernunft’, het enige ‘verlichte’ schepsel. Omdat hij, en hij alleen, kan vaststellen hoe de werkelijkheid in elkaar zit, heeft hij de opdracht een wetenschap te ontwerpen die boven semzelf uitstijgt, een universele geldigheid bezit. Slechts met behulp van ie rede wordt objectieve waarheid verworven. Ze wordt door enkelingen/groepen ontdekt en door alle redelijke mensen overgenomen. Niet omdat ze, zoals tevoren, die waarheden moeten aanvaarden, maar omdat hun betrouwbaarheid anders en steviger is gefundeerd. Dat belet niet dat achteraf telkens weer verworven inzichten eenzijdig of verkeerd blijken te zijn op grond van volgende testen.

Sorry, maar wat een blabla, zijn er echt mensen die nog in zoiets geloven? Wat voor tovermiddel is de ‘rede’ eigenlijk? Denken we echt dat we objectieve waarheden die universeel geldig kunnen bereiken met onze talen die zelf gekrleurd en gesitueerd in een context zijn (en niet anders kunnen?)

Wat geeft ons de garantie dat ‘de mens’ (in feite een elitaire groep verlichte zielen veronderstel ik) kan vaststellen hoe exact het universum in elkaar zit. Natuurlijk zijn we in staat om met behulp van ons verstand en onze instrumenten de wereld te onderzoeken en te beschrijven, maar waarom zouden wij daarmee heel het heelal kunnen doorgronden? Wederom bespeur ik een hubris die ik niet kan volgen vrees ik…

De mens is natuurlijk in staat om de wereld te onderzoeken, en te manipuleren etc… (En daarbij nogal veel schade te veroorzaken) maar de materiele buitenkant van de wereld beschrijven is niet hetzelfde als doordringen tot de kern ervan. Ik kan een witte muis dissecteren en helemaal beschrijven, maar dan is ze dood en is er geen muis meer. Om ze echt te leren kennen, qua karakter en persoonlijkheid (en ja, muizen hebben allemaal verschillende persoonlijkheden) moet ik iets anders doen, een relatie opbouwen met het beestje. En dan hangt het er maar vanaf of dat beestje zich wil openen voor mij. En zelfs al zou ik de muis leren kennen door waarnemen en filmen van hoe ze met andere muizen omgaat, dan nog is het karakter en de persoonlijkheid alleen te leren kennen in relatie.

Als we dissecteren dan moeten we doden, en is de waarneming destructief (wat geen effect heeft op de waarnemer meestal, die voelt niets voor muizen) en dan komen we alleen materiele feiten te weten (en we kunnen nooit alles tegelijk meten)als we iets anders te weten willen komen over onze muis, moeten we in relatie treden.

De enige kennis die ‘absoluut’ gesteld kan worden (en dan laten we linguistische relativiteit even buiten beschouwing) is droge abstracte kennis die los staat van de werkelijkheid. Als we de echte wereld willen leren kennen, dan wordt alles subjectief.

Laten we dat nu eens gewoon aanvaarden…

shalom

Bram

de tragische ironie van het nieuwe atheisme

de tragische ironie van het nieuwe atheisme

edit: dit artikel gaat niet in de eerste plaats over atheisme in het algemeen, maar over een heel specifieke stroming ervan, het zogenaamde ‘nieuwe atheisme’, waarvan ik mensen heb gelezen die in mijn woorden geparafraseerd ervan uit lijken te gaan dat elke vorm van geloof (of elke levensbeschouwing die niet samenvalt hun op ‘de rede’ gebaseerd atheistisch materialistisch naturalisme) achterlijk is. Ik vind deze mensen niet achterlijk, en ik kijk op geen enkele manier op ze neer of zo, ik ben het alleen totaal met ze oneens, en vind hun standpunten niet alleen spijtig, maar ook een slechte zaak voor het atheisme op zich, zowel de geloofwaardigheid ervan voor andersdenkenden als de dialoog ervan met gelovigen. En dat betreur ik ten zeerste!

edit 2: Deze post is dus geen aanval op de atheïsmecampagne op zich, maar volgend citaat dat ze op hun facebookpagina gezet hebben is exact het probleem dat ik zie: ‘the inhabitants of the earth are of two sorts; those with brains, and no religion, and those with religion and no brains’  – Al-Ma’ari. Dat is een heel gevaarlijke houding, en al naar gelang hoe je ze interpreteert en serieus neemt een gevaar voor de democratie…

edit #3 de quote staat niet meer op de atheismecampagne-facebook. In de  hoop dat de waarschuwing voor een fundamentalisme dat van dat soort extreem gedachtengoed uitgaat aangekomen is mijn dank daarvoor, ook uit naam van alle mensen op deze planeet met religie, die wetenschappelijk gezien trouwens wél stuk voors tuk over hersenen beschikken.

Recentelijk maakte ik dus een parodie op de beruchte ‘atheistensticker’, en ik heb daar tot nu toe niet zoveel commentaar op gegeven. De reden is duidelijk. Los van het feit dat het design een fruit ella-snoepje zou doen verbleken, vind ik de slogan gewoon niet relevant en weinig zeggend. “Er is waarschijnlijk geen God, durf zelf te denken en geniet van het leven” is natuurlijk een vertaling van de engelstalige ‘atheist bus campaign’ die onder andere door Richard Dawkins begonnen is. Mensen die geloven dat er ‘waarschijnlijk wel een God is’, kunnen evengoed van dit leven genieten en zelf denken als mensen die dat niet geloven… De suggerering dat dat niet zo is vind ik een beetje kinderachtig, maar verder kan het mij eerlijk gezegd weinig schelen.

Atheisme als georganiseerde godsdienst die aan knullige evangelisatiecampganes doet is op zich best een grappig idee, en ik kan niet ontkennen dat wij Christenen (en andere gelovigen) ons ook bezondigd hebben aan de meest smakeloze manieren van geloofsverbreiding… dus dat dat betreft herhaal ik ze, ik wens ze veel succes… Ik hoop alleen dat ze niet de richting van Jack Chick uitgaan…

De slogan is op zich dus redelijk knullig en niet helemaal relevant, zeker niet in een land waar de meerderheid waarschijnlijk als ze al geloven meer vaag ‘ietsist’ zijn dan deel uit te maken van een georganiseerde godsdienst. Maar het ‘nieuwe atheisme’ dat opkomt en waar die bussencampagne mee maken heeft is een iets tragischer zaak… Met proponenten als bijvoorbeeld de eerder genoemde Richard Dawkins, Sam Hitchens en Daniel Denett, is het nieuwe atheisme een reactionaire beweging van zogezegd op de rede gebaseerde wetenschap tegen alle mogelijke vormen van religie.

En dat op een heel onbuigzame manier. Op zich is het nieuwe atheisme dikwijls heel zwart-wit, zoals bijvoorbeeld in hun extreem letterlijke en uit de context getrokken bijbelinterpretaties, of die van eender welk ander heilig boek, of hun extreem beroepen op ‘de rede’.

Op zich betekent het woord ‘atheisme’ alleen maar een niet geloven in God of goden. Zo was één van de beschuldigingen waarmee de eerste christenen vervolgd en ter dood gebracht werden die van atheisme, omdat ze niet geloofden in de goden van de romeinse godsdienst, waarvan er één de keizer was, en die was daardoor beledigd…

Wat zijn de kernpunten van het nieuwe atheisme?

(Verbeter mij als je er meer van weet en ik fout zit in mijn beschrijven van de stroming) Het nieuwe atheisme is niet zomaar gestoeld op een ongeloof in God, maar gebaseerd op een verlichtingsdenken dat zich alleen op de rede wil baseren, en op één of andere manier wil stellen dat de rede en de wetenschap eisen dat wij geloven in een naturalistisch materialisme. Waar die onlosmakelijke verbinding van de rede met naturalistisch materialisme vandaan komt, behalve dan dat die historisch zo gegroeid is in het vorige tijdvak, is mij een raadsel.

En dan kom je aan het probleem. Als de rede (eigenlijk als dogma op een ‘wij zeggen het dus het is zo’-manier)wordt verbonden aan een puur atheistisch materialistisch wereldbeeld, wordt blijkbaar iedereen die wel in God of goden gelooft gedisqualificeerd van redelijk denken en die moet dus niet serieus genomen worden. Ik hoop dat ik hiermee overdrijf, want als dit de basisstelling van het nieuwe atheisme is, zitten we in heel gevaarlijk water…

Als het doel echt een kruistocht is tegen alle vormen van religie, dan is dit misschien wel één van de gevaarlijkste vormen van fundamentalisme die het modernisme ons ooit uitgebraakt heeft. En dat is een heel pijnlijk ironie. Neem de volgende woorden van Dawkins, die eigenlijk volledig los van alle historie-besef zit te schelden op religie: (zie ook de vorige post over fundamentalisme)

“I doubt that religion can survive deep understanding. The shallows are its natural habitat. Cranks and fundamentalists are too often victimised as scapegoats for religion in general. It is only quite recently that Christianity reinvented itself in non-fundamentalist guise, and Islam has yet to do so.”

De grootste ironie is dat een militant atheisme dat bolstaat van zwart-wit dichotomiën en dat alle niet-naturalistische levensbeschouwen niet eens als volwaardige gesprekspartners beschouwt maar ze alleen wil ridiculiseren niet alleen zwaar onverdraagzaam (en in feite totaal ondemocratisch) is, maar ook zelf kans loopt één van de ergste fundamentalistische stromingen van het late modernisme te worden.

Of erger. Niet alleen zou een stroming die alleen atheistisch materialistisch denkende mensen als rationeel erkent het merendeel van alle denkers voor de verlichting uitschakelen (inclusief het merendeel van de Griekse filosofen) of zo herinterpreteren dat ze in je paradigma passen, maar ook opent dit de deur naar een gevaarlijk intellectueel kolonialisme, waarbij de verlichte atheistische mens toch veel slimmer is dan al die achterlijke domme lagere culturen die religie hebben. God behoede ons dat het zo ver komt… Ik hoop dat we als beschaafde mensen in staat zijn om samen te leven zonder op anderen neer te kijken omdat ze anders denken.

Ik hoop dat het zo’n vaart niet loopt, en dat ze niet alleen de rede claimen maar er ook zelf een beetje gebruik van maken, en inzien dat er waarschijnlijk van elk mens, gelovig of ongelovig, iniversitair of ongeletterd, oud of klein kind, van eender welke cultuur, zelfs al zijn we het er niet mee eens, heel veel te leren valt.

En o ja, voor de Dawkins fan: het vliegend spaghetti monster bestaat echt, het is gezien in 2006 in duitsland en in 2008 in china , en er is zelfs een Russische opname uit 1957 waar het op teruggevonden is. De theologische vraagstukkze ontdekking oproept zullen de volgende jaren door theologen uit allerlei religies moeten worden bekeken…

love and peace

Bram

*theïsmecampagne!

en ook op facebook…

Oh nee… we created a monster… de atheistenbus…

christenen doen soms de meest bizarre acties om aandacht te krijgen en het geloof te verbreiden.  Sommige daarvan zijn grafisch en bepaalde van die dingen zijn redelijk bizar, beangstigend of totaal cultureel irrelevant… en meestal lopen we daarbij nog eens achter op de cultuur ook… Of erger…

Maar vrees niet. De atheisten willen ons inhalen. Hun o zo zinnige buscampagne heeft mensen hier in vlaanderen geïnspireerd om hetzelfde te toen…

Mijn vrees:

Ik wens ze veel succes…

***geeuw***

Bram

Geen kruisbeeld meer op kerkhof??? get real!!

ik moet zeggen dat dit artikel in de standaard tot nu toe het enige is dat ik gelezen heb over het onderwerp. Dus misschien heeft het hele voorstel meer nuance (ik hoop dat) maar ik vrees dat ik alleen maar kan zeggen dat ik sprakeloos verbaasd was.

Blijkbaar willen de PS en open-VLd een strengere scheiding tussen kerk en staat. Met nogal verregaande ideëen:

De indieners willen onder meer een algemeen hoofddoekenverbod voor iedereen die een ‘opdracht van openbare dienst uitoefent’. Niet alleen mogen ambtenaren in de uitoefening van hun functie op geen enkele manier hun religieuze of levensbeschouwelijke overtuigingen kenbaar maken, ongeacht of ze in contact komen met het publiek of niet. Het verbod zou bijvoorbeeld ook gelden voor bijzitters en voorzitters van stembureaus.

Voorts mogen op roerende en onroerende goederen met een openbare bestemming geen religieuze tekens meer te zien zijn. Dat zou bijvoorbeeld ook gelden voor begraafplaatsen. Een religieus symbool op een individueel graf zou nog mogen. Maar kruisbeelden aan de ingang van een kerkhof of op een centrale plaats moeten worden verboden. Daarnaast wil het wetsvoorstel komaf maken met het Te Deum dat onder meer wordt georganiseerd ter gelegenheid van de nationale feestdag.

De Apostolische Nuntius, de ambassadeur van de Heilige Stoel in ons land, kan niet langer deken zijn van het diplomatiek korps. Dat moet de diplomaat met de hoogste anciënniteit worden.

Wat denk ik ervan? Is dit scheiding tussen kerk en staat of tussen kerk en cultuur? De woorden die mij te binnen schieten zijn ‘ontekenning van de de geschiedenis van onze cultuur’, ‘fundamentalisme’, ‘discriminatie’ en ‘naieviteit’.  En het lijkt een beetje op een algemene kruistocht tegen godsdienst.

Om te beginnen geloof ik niet in levensbeschouwelijke neutraliteit die vorm krijgt in dit soort van a(nti)theisme. Op deze manier iedereen verbieden een religie te uiten is als iedereen verbieden een huidskleur te hebben. Dat is geen neutraliteit, dan trek je alleen je eigen levensbeschouwing (een antitheistisch vrijzinnig humanisme veronderstel ik) voor op de andere. Zeker in de naam van pluralisme of verscheidenheid lijkt mij dat eerder Orwelliaanse Nieuwspraak dan iets anders… Voor diegenen die 1984 niet gelezen hebben; daar wordt de oorlog gevoerd door het ministerie van liefde, en constante geschiedenisvervalsing door het ministerie van waarheid.

Sorry mensen om het lege ballonnetje door te prikken, maar een absolute ‘neutraliteit’ is een illusie. En vrijzinnig atheisme is evengoed een levensbeschouwing als alle anderen. Zelfs al zou je beroep doen op het feit dat dat hier mogelijk de meerderheid zou hebben dan nog blijft het één van de vele opties. En ik zie geen enkele reden om dat neutraler te vinden dan Christendom, Islam of Siberisch shamanisme… Het is niet neutraal, en op zo’n agressieve manier zeker niet. Wie dat wel denkt zit met serieuze blinde vlekken en moet zijn oogkleppen eens afzetten.

Ik vind het inderdaad ook fundamentalistisch, en eigenlijk verbaasd het mij dat europenanen in dit postmoderne tijdvak nog zo denken. Maar ja, de oude krokodillen komen nog uit de tijd van de dinosaurussen zullen we zeggen he… Maar het getuigt van geen enkele binding met de tijdsgeest, behalve dan misschien met een Dawkinsiaans atheistisch fundamentalisme. Maar dat heeft bij mijn weten nooit gepretendeerd pluralistisch te zijn en open te staan voor anderen.  Zo’n afkooksel ervan is zelfs een belediging van atheisme en vrijzinnig humanisme, waar ik eigenlijk meer van verwacht dan dit soort van gekronkel. Dit soort van wetsvoorstellen zal hun hele levensbeschouwing weinig goed in de ogen van eender welke gelovige trouwens. Alsof we nog wat meer vakjes en polarisatie nodig hebben… Dat gaat de verscheidenheid zeker ten goede komen ja…

Het verwijderen van kruisbeelden van een kerkhof zou ook een nodeloze verarming van onze cultuur zijn, en een ontkenenn dat onze europese cultuur er meer dan 1500 jaar Christendom op heeft zitten. Ik heb al wel mooie kruisbeelden gezien op kerkhoven, en die verwijderen zou mij doen denken aan de Taliban die eeuwenoude boedda-beelden kapot schiet omdat ze ‘een belediging voor de Islam’ zijn.  Ik werwacht eigenlijk meer van weldenkende mensen met mooie woorden.

Verder lijkt het mij heel ongezond dat ‘ambtenaren in de uitoefening van hun functie op geen enkele manier hun religieuze of levensbeschouwelijke overtuigingen kenbaar mogen maken, ongeacht of ze in contact komen met het publiek of niet’. Dat lijkt me idd sterk tegen de vrijheid van mening, de vrijheid van eredienst, de gewetensvrijheid en de godsdienstvrijheid in te gaan. En bovendien, vrijzinnig atheisme of eender wat voor anti-religieuze houding hoort evengoed in zo’n rijtje thuis. Of gaan ze daan weer inconsequent over tot Orwelliaanse dubbeldunk?

Ik vind het spijtig, en dat zeg ik niet alleen als gelovige. dit soort van fundamentalisme is in de praktijk niet uit te voeren (zeker niet als ze consequent omgaan met hun eigen levensbeschouwing), en gaat ons zeker niet verder brengen, en mensen beknotten.

Moge God onze politiekers wijsheid geven

shalom

Bram